«Αλλότριον φως»*
Προσέγγιση στα έργα της έκθεσης
«Μητέρα Φύση-Νεκρή Φύση»
«...πέµπουσ' άρσενι θήλυ µιγήν το τ' εναντίον αύτις άρσεν θηλυτέρω.
πρώτιστον µεν Έρωτα θεών µητίσατο πάντων...
νυκτιφαές περί γαίαν αλώµενον αλλότριον φως
αιεί παπταίνουσα προς αυγάς ηελίοιο...»
Παρμενίδης. «Περί φύσεως»
Τι είναι Φύση; Τι είναι Τέχνη;
Τι γεννιέται και τι πεθαίνει;
Τι ωθεί και τι κινεί,
την «αιώνια επιστροφή»; 1
Είναι η Μητέρα Φύση, ως γέννηση και φως και η Νεκρή Φύση, ως θάνατος και σκότος, με τον Έρωτα «αναμεσό» τους να υμνεί, με της Τέχνης την πνοή, την αλήθεια και την γνώση των πραγμάτων. Ο εικαστικός δημιουργός Στάθης Χρυσικόπουλος, επέλεξε την Αγγλικανική Εκκλησία του Αγίου Ανδρέα Πατρών, για τη διαδραστική εγκατάσταση του έργου του «Μητέρα Φύση-Νεκρή Φύση», που υλοποίησε μαζί με τον συνθέτη και μουσικοτεχνολόγο Φίλωνα Λάμπρου. Εκεί, μέσω του εικαστικού και ηχητικού περιβάλλοντος, με οδηγό τον «Ορφικό Ύμνο της Φύσεως», επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τις θεμελιώδεις έννοιες της Ζωής.
«Παμμήτειρα θεά» η Φύση, μέσα από τον κύκλο της Γέννησης και του Θανάτου, φανερώνει με σοφία τον σκοπό της Δημιουργίας, ανθρώπου και Σύμπαντος. Εκεί όπου, ψυχή και σώμα, πνεύμα και ύλη, αίρονται από τις κινητήριες δυνάμεις «της Φιλότητος και του Νείκους»,2 ως ένωση και χωρισμός, με την περιπλάνηση και δοκιμασία της ψυχής, εις της «Άτης τον λειμώνα»,3 καθώς «έστιν Ανάγκης χρήμα, θεών ψήφισμα παλαιόν, αΐδιον».4 Έτσι, με τη γνώση της αιτίας και της εξ αυτής επαναληπτικής πορείας, για την ποθεινή επιστροφή στην ουράνια καταγωγική Αρχή, αποδίδεται Δικαιοσύνη, για ό,τι συνετελέσθη από καταβολής Κόσμου, σύμφωνα με την Ορφική και Πυθαγόρεια φιλοσοφία.
Ο δημιουργός, με της «Οπτικής Ποίησης» την πολυσημία, αποδίδει τον «διάλογο φυτών», ως σωματοποιημένη έκφραση της φύσης και με τη μουσική ν’ αποτελεί ερμηνευτικό κλειδί της ομορφιάς, πνευματική γλώσσα και οδό, θέτει τις αισθητικές συντεταγμένες της συμμετοχής του θεατή. Μέσα στον υποβλητικό ναό, με την παραληλλόγραμμη τοποθέτηση σε μολυβένιες στήλες των φυτών sigonium, συνδεδεμένα με ένα μηχανισμό αισθητήρων, «συλλαμβάνει» την ψυχική διάθεση του επισκέπτη, η οποία μεταφράζεται και ερμηνεύεται σε ηχητικές εκπομπές. Με τη συμβολική απεικόνιση της Μητέρας Φύσης, «μέσω της συνεκδοχής του θηλυκού γεννητικού Δέλτα καλυμμένου από βρύα»,5 η νέα ζωή που τίκτεται, «σμίζοντας θύμιση κι επιθυμία»,6 διανύοντας την πορεία, –με όριο το έναντι απονεκρωμένο δέντρο, σαν από αρμύρα σμιλεμένο,– δηλοί εν σιωπή τη Νεκρή Φύση, ενώ με τα φυτά, σαν πομπούς και δέκτες, εναρμονίζονται οι ανταποκρίσεις με τις δύο κοσμογονικές έννοιες.
«Ο Γκαίτε, στη “Μεταμόρφωση των φυτών” εκθέτει τη δική του αντίληψη για τον φυτικό κόσμο, αναλύοντας τον σύνθετο δεσμό και τις αμοιβαίες επιδράσεις που συνδέουν τον άνθρωπο με τη Φύση. Η μαρτυρία που ο γερμανός συγγραφέας μας άφησε στις επιστημονικές μελέτες του, μας επαναφέρει πάντα στο αντιληπτικό δυναμικό στο οποίο μπορεί να υπολογίζει καθένας που αναζητεί μια πραγματική κατανόηση της Φύσης και βλέπει σ’ αυτήν μιαν αντανάκλαση του εαυτού του. Με άλλα λόγια, η μεταμόρφωση της φύσης μπορεί να γίνει μεταμόρφωση της ζωής της ψυχής».7
Ο επισκέπτης, περιδιαβάζοντας και αφουγκραζόμενος τους ήχους των φυτών, σαν σε τελετουργία μυσταγωγική, ανακαλεί την «Περί Φύσεως» Παρμενίδεια φιλοσοφική θεώρηση, με την περιγραφή της «ανόδου» του στοχαστή, για την αυτογνωσία της ύπαρξης. Όπως εκεί, στο «μεταφυσικό σταυροδρόμι», η θεά «Δίκη» απαιτεί μια απόφαση –την «κρίσιν», την οντολογική επιλογή για να αποκαλυφθεί το Είναι,– έτσι και στην εδώ θέαση, με οδηγό τον «Ορφικό Ύμνο» και τη διάδραση των φυτών, υποβάλλεται εντός μας η διερώτηση, για το νόημα των τεκταινομένων εν τω κόσμω, ώστε η συνείδηση να αρθεί στο ύψος των θεϊκών αναφορών.
Με την ανταπόκριση των φυτών και τους ήχους να μεταδίδουν τα εκπορευόμενα μηνύματα, ως στοιχεία ατελεύτητα προς τον καθένα, παρουσιάζεται με τη σημειολογία, μια ερμηνεία του αινίγματος του Κόσμου. Η λειτουργία αυτή, με την φυσική και μεταφυσική της προέκταση, φανερώνει την αρχετυπική ενότητα των πάντων, καθώς η Φύση, νοούμενη ως μουσική σύνθεση, –όπου οι ήχοι εγγράφονται ως έργο μιας θεϊκής προέλευσης, με τον άνθρωπο να δέχεται τα σήματα, ως υποδοχέας των γλωσσικών παιχνίων λόγου-ήχου,– αντικατοπρίζει την ιδεατή αναπαράσταση μικρόκοσμου-μακρόκοσμου. Έτσι, με την «αιώνια αλλαγή» και «την αιώνια σταθερότητα», αποκαλύπτεται η μυστική συγκρότηση της Φύσης και με την επενέργεια του Έρωτα να καταυγάζει ως «αλλότριον φως»,8 η μουσική, «όκωσπερ τόξου και λύρης»,9– άδει την αιωνιότητα και την αθανασία.
Ο Στάθης Χρυσικόπουλος, με το σύνθετο έργο του, μας οδηγεί στις αρχέγονες πηγές του φιλοσοφικού στοχασμού, προτάσσοντας τα διδάγματα του ανθρωπιστικών αξιών, ως πεδία αντίστασης έναντι της επαπειλούμενης από τις «αντενεργές δυνάμεις»10 βαρβαρότητας.
Ορφικός Ύμνος στη Φύση
Ὦ Φύσι, παμμήτειρα ѳεά, πολυμήχανε μῆτερ, οὐρανία, πρέσβειρα, πολύκτιτε δαῖμον, ἄνασσα, πανδαμάτωρ, ἀδάμαστε, κυβερνήτειρα, παναυγής, παντοκράτειρα, τιτιμενέα πανυπέρτατε πᾶσιν ἄφѳιτε, πρωτογένεια, παλαίφατε, κυδιάνειρα, ἐννυχία, πολύτειρε, σελασφόρε, δεινοκαѳέκτι, ἄѱοφον ἀστραγάλοισι ποδῶν ἴχνος εἱλίσσουσα, ἁγνή, κοσμήτειρα ѳεῶν ἀτελής τε τελευτή, κοινὴ μὲν πάντεσσιν, ἀκοινώνητε δὲ μούνη, αὐτοπάτωρ, ἀπάτωρ, ἐρατή, πολύγηѳε, μεγίστη, εὐάνѳεια, πλοκή, φιλία, πολύμικτε, δαῆμον, ἡγεμόνη, κράντειρα, φερέσβιε, παντρόφε κούρη, αὐτάρκεια, δίκη, Χαρίτων πολυώνυμε πειѳώ, αἰѳερία, χѳονία καὶ εἰναλία μεδέουσα, πικρὰ μέν φαύλοισι, γλυκεῖα δὲ πειѳομένοισι, πάνσοφε, πανδώτειρα, κομίστρια, παμβασίλεια, αὐξιτρόφος, πίειρα πεπαινομένων τε λύτειρα. πάντων μὲν σὺ πατήρ, μήτηρ, τροφὸς ἠδὲ τιѳηνός, ὠκυλόχεια, μάκαιρα, πολύσπορος, ὡριὰς ὁρμή, παντοτεχνές, πλάστειρα, πολύκτιτε, ποντία δαῖμον, ἀιδία, κινησιφόρε, πολύπειρε, περίφρων, ἀενάωι στροφάλιγγι ѳοὸν ῥύμα δινεύουσα, πάνρυτε, κυκλοτερής, ἀλλοτριομορφοδίαιτε, εὔѳρονε, τιμήεσσα, μόνη τὸ κριѳὲν τελέουσα, σκηπτούχων ἐφύπερѳε βαρυβρεμέτειρα κρατίστη, ἄτρομε, πανδαμάτειρα, πεπρωμένη, αἶσα, πυρίπνους, ἀίδιος ζωὴ ἠδ’ ἀѳανάτη τε πρόνοια· πάντα σύ ἐσσι, ἄνασσα· σὺ γὰρ μούνη τάδε τεύχεις. ἀλλά, ѳεά, λίτομαί σε σὺν εὐόλβοισιν ἐν ὥραις εἰρήνην ὑγίειαν ἄγειν, αὔξησιν ἁπάντων.
Δημήτρης Παπανικολάου, μέλος της Εταιρείας Λογοτεχνών και συγγραφέων Ηπείρου
Η πρώτη γραφή του κειμένου «Αλλότριον φως», δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Σημερινή», την πρώτη ημέρα του Αυγούστου 2006, με την ευκαιρία της έκθεσης στην Αγγλικανική εκκλησία, που υλοποιήθηκε από τον Οργανισμό «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης - Πάτρα 2006»
Αναθεωρημένη-τελική γραφή, 2024
Φωτογραφίες έκθεσης: Αλεξάνδρα Γκοριτσοπούλου
Βιβλιογραφία
1. Eduard Zeller-Wilhelm Nestle. «Η ιστορία της Ελληνικής Φιλοσοφίας». Μετάφραση: Χαράλαμπος Θεοδωρίδης.
Εκδόσεις: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας». Αθήνα 1980
2. «Οι Προσωκρατικοί». Κείμενα: Karl Popper, Olof Gigon,. Μετάφραση: Ζηνοβία Δρακοπούλου,
Μαρία Μέντζου. Εισαγωγή-κείμενα-σχόλια: Κ.Π.Μιχαηλίδης. Εκδόσεις Imago. Αθήνα 1984
3. Eduard Schure. «Μεγάλοι Μύστες». Μετάφραση: Ρ. Σουρμελή-Πατριαρχέα. Εκδόσεις: Κάκτος. Αθήνα 1981
4 Ανδρέας Χ. Ζούλας. «Εγώ ο Ορφέας και οι Ορφικοί Ύμνοι». Εκδόσεις Υδροπλάνο. Αθήνα 2022
5. «Μητέρα Φύση-Νεκρή Φύση». Κείμενα: Giulliano Serafini, Κατερίνα Κοσκινά, Αλεξάνδρα Γκοριτσοπούλου.
Δίγλωσση έκδοση (ελληνικά-αγγλικά). Μετάφραση: Δ.Αρβανιτάκης, Λ.Μπάρρυ, Θ.Μπίστικα, R.Poppelsdorff,
S.Taylor, D.Sloman. Εκδόσεις: Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης - Πάτρα 2006
Σημειώσεις
1. Friedrich Nietzsche. «Έτσι μίλησε ο Ζαρατούστρα». Μετάφραση: Άρης Δικταίος, σ. 221.
Εκδόσεις: Δωδώνη. Αθήνα-Γιάννινα 1983
2.3&4. Εμπεδοκλής. «Περί φύσεως», σ.246. «Καθαρμοί», σ.232. και 236. Μετάφραση: Κ.Χ.Μιχαηλίδης.
Εκδόσεις Imago. Αθήνα 1984
5&7. Giulliano Serafini. «Μητέρα Φύση-Νεκρή Φύση», σ.5, στον κατάλογο της ομώνυμης έκθεσης.
Εκδόσεις: Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης-Πάτρα 2006
6. T.S.Elliot. «Η Έρημη Χώρα». Άπαντα τα ποιήματα, σ.91. Μετάφραση: Αριστοτέλης Νικολαΐδης.
Εκδόσεις Κέδρος 1984
8. Παρμενίδης. «Το Ποίημα». σ.σ.26-27. Εισαγωγή-Αποσπάσματα-Μετάφραση: Τάκης Κουφόπουλος.
Ψηφιακή έκδοση (εκτός εμπορίου). 2001
9. Ηράκλειτος. «Περί φύσεως». Χάρης Α. Λαμπρίδης. Φιλολογική ερμηνεία των αποσπασμάτων, σ. 242.
Εκδόσεις: Βιβλιοπωλείο «Κλειώ». Πάτρα 1996
10.Gilles Deleuze. «Ο Νίτσε και η Φιλοσοφία», σ.σ.97-107.Μετάφραση:Γιώργος Σπανός. Εκδόσεις: Πλέθρον 2002
Εργοβιογραφικό σημείωμα: Ο Στάθης Χρυσικόπουλος γεννήθηκε στην Πάτρα. Ο ζωγράφος Σπύρος Σώκαρης υπήρξε Δάσκαλος του, πριν μεταβεί στην Ιταλία. Σπούδασε Αρχιτεκτονική στη Φλωρεντία. Εκεί ήρθε σε επαφή με το κίνημα της «Οπτικής Ποίησης» και από τότε συμμετείχε σε διεθνείς παραγωγές, αυτού του κινήματος. Εκθέσεις, επεμβάσεις, οπτικοακουστικά περιβάλλοντα, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Συμμετείχε σε ομαδικές εκθέσεις, αρχής γενομένης από την Ιταλία: Φαζάνο 1971, Μιλάνο 1974, Φλωρεντία 1979 και 1985, Φερράρα, Λέτσε, Mπάρι το 1982, Μίντελμπουρχ το ίδιο έτος, Βαρκελώνη 1981, Κασκαΐς 1984 και εν συνεχεία, με την «Διεθνή Οπτικής Ποίησης», στην έκθεση «Έρως» του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας το 1987, στις παραγωγές της Δημοτικής Πινακοθήκης Πατρών, -«Εννέα Πατρινοί Καλλιτέχνες» το 1989 και «Ιστορίες αέναων αλλαγών» το 1997,- στην έκθεση Οπτικής Ποίησης «Mare Nostrum», του Διεθνούς Ινστιτούτου Μεσογειακού Θεάτρου, με έργα Ελλήνων και Ευρωπαίων δημιουργών, στην αίθουσα «Hansen» του Παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου Πατρών το 1991, στις εκδηλώσεις «Τοπάλεια» του Πανεπιστημίου Πατρών στο «Επίκεντρο» το 1994, στην θεματική έκθεση «Πάτρια εδάφη» το 1998 στο «Πολύεδρο», στο πολιτιστικό χώρο «Μύλος» της Θεσσαλονίκης το 1999, καθώς και στις πόλεις, Σαν Ντιέγκο 1988, Μαδρίτη 1992, Μιλάνο και Νέα Υόρκη 1994, Μπολώνια 1995, Βαρσοβία 2001, στη Μπιεννάλε «Οπτικής Ποίησης» στο Λονδίνο το 2004 και στην έκθεση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης στο Πεκίνο το 2019, να αποτελούν τους σημαντικότερους σταθμούς στην δημιουργική του πορεία. Παράλληλα, οργανώθηκαν ατομικές εκθέσεις, αρχικά στη Ρώμη 1971, Ουτρέχτη 1972 και Άμστρενταμ 1973, διευρύνονας τους ορίζοντές του. Το 1989, έχοντας στις αποσκευές του τις κατακτήσεις της πρωτοπορίας και τις αισθητικές αξίες του ελληνικού πολιτισμού, καταθέτει τα εικαστικά του πονήματα, στην έκθεση που οργάνωσε το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας στις πρώην Σταφιδαποθήκες Barry, ενώ στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Οργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης-Πάτρα 2006», στη διαδραστική εγκατάσταση «Μητέρα Φύση-Νεκρή Φύση» που υλοποιήθηκε στην Αγγλικανική εκκλησία Πατρών, μετουσιώνει τα διδάγματα της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, εμπνεόμενος από τον «Ορφικό Ύμνο στη Φύση». Το έργο του, προσέγγισαν με κείμενά τους οι τεχνοκριτικοί και Ιστορικοί Τέχνης, Giulliano Serafini, Κατερίνα Κοσκινά, Αθηνά Σχινά, Λένα Κοκκίνη, Μπία Παπαδοπούλου, και Μάνος Στεφανίδης. Το εικαστικό του ταξίδι στις μητροπόλεις του κόσμου, ολοκληρώνεται το 2016, με την αναδρομική έκθεση «Οπτικής Ποίησης», στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών.
Ο Στάθης Χρυσικόπουλος στα κόκκινα
.Μητέρα Φύση
.Νεκρή Φύση
Φυτά sigonium
«Ιστορίες αέναων αλλαγών» Έκθεση σύγχρονων καλλιτεχνών Δημοτική Πινακοθήκη Πατρών. 1997
